Historia

Caritas 1929- 1989

Rok 1929 jest dla Caritas w Polsce datą symboliczną. W Poznaniu przekształcono wtedy Związek  Caritas w Instytut Caritas, który stał się centralą ogólnopolską dla działalności we wszystkich diecezjach polskich. Kardynał Hlond, wspierając działalność Akcji Katolickiej i rozbudowując jej struktury, dostrzegał również potrzebę podobnego rozwoju oddziałów Caritas. Od roku 1929 Caritas rozpoczęła działalność w Katowicach, rok później w Warszawie, a od roku 1931 w Kielcach. Diecezje łódzka, krakowska, wileńska, łomżyńska, częstochowska i siedlecka powołały swoje oddziały w roku 1932. Na zjeździe w Poznaniu w roku 1930 utworzono Katolicki Związek Zakładów Wychowawczych i Opiekuńczych w Polsce oraz Katolicki Związek Zakładów Leczniczych w Polsce, które zrzeszały  specjalistyczne instytucje dobroczynne. Rozwój poszczególnych oddziałów oraz centrali Instytutu spowodował konieczność współpracy na poziomie ogólnokrajowym. Pierwszy Zjazd Dyrektorów Diecezjalnych Caritas został zwołany w roku 1937 w Poznaniu. Zapoczątkowano wtedy Ogólnopolski Kongres Miłosierdzia Chrześcijańskiego. Warty podkreślenia jest fakt organizowania przez Instytut Caritas Dni Miłosierdzia. Ich zadaniem było popularyzowanie idei dobroczynności chrześcijańskiej oraz pozyskanie funduszy na działalność poszczególnych zespołów. Struktura Caritas obejmowała parafialne oddziały, których prace koordynowano na poziomie okręgów. Swoim zasięgiem obejmowały one najczęściej kilka dekanatów. Te podlegały diecezjalnym oddziałom Caritas. Osobną organizację posiadały placówki lecznicze oraz wychowawczo – opiekuńcze.  Również na poziomie szkolnym powstawały kółka charytatywne, a na uczelniach Stowarzyszenia Charytatywne.

Wybuch II wojny światowej przerwał rozwój Instytutu, którego zadania zostały rozproszone. Zakazana przez hitlerowskich Niemców zorganizowana działalność dobroczynna i rozwiązanie wszystkich dzieł opieki społecznej spowodowało przeniesienie pomocy charytatywnej na poziom parafialny. Działania hrabiego Adama Ronikiera doprowadziły do odtworzenia Rady Głównej Opiekuńczej, która działała podczas I wojny światowej. W jej struktury weszły niektóre diecezjalne Związki Caritas. Funkcjonowanie Rady finansowane było przez władze okupacyjne, zagraniczne dotacje, ze zbiórek wśród ludności oraz przez tajne dotacje Rządu na Uchodźstwie. Z Radą Główną Opiekuńczą współpracował mocno w Krakowie abp Adam Sapieha, którego Konferencja Episkopatu Polski w czerwcu 1945 roku postawiła na czele Komisji do Spraw Charytatywnych. Jednym z zadań komisji miało być odtworzenie Caritas. Jej główną siedzibę przeniesiono do Katowic i tam utworzono Krajową Centralę Caritas. Doświadczenie przedwojenne oraz sprawna organizacja pomocy podczas okupacji pozwoliły na szybkie odtworzenie struktur i objęcie działalnością w roku 1946 niemal ponad 2700 placówek – żłobków i przedszkoli, przytułków, szpitali, sanatoriów domów dziecka, kuchni i punktów dożywiania oraz innych form pomocy ludności.

Na Dolnym Śląsku rozdzielanie pomocy charytatywnej stało się priorytetowym zadaniem dla Kościoła. Symbolicznym pozostaje sposób rozpoczęcia działalności przez administratora apostolskiego ks. inf. Karola Milika, który 3 IX 1945 r. spotkał się z przesiedlonymi z dawnych kresów Rzeczpospolitej  i rozdzielał im pomoc. Już 6 X 1945 r. powołał diecezjalny Związek Caritas. Jego działania miały wspierać parafialne związki, które powstawały od początku 1946 r. Do października 1947 r. powstały 283 Oddziały Parafialne. Uruchamiano kuchnie ludowe, przedszkola i żłobki, domy opieki, szpitale i ośrodki zdrowia, a nawet warsztat szewski, w którym reperowano obuwie podopiecznym Caritas. Organizowano również kolonie dla dzieci. Na Dolny Śląsk zaczęły napływać dary, które pozyskiwała Krajowa Centrala Caritas. Jej dwa ośrodki: w Gdyni i Warszawie sprowadzały i rozprowadzały  pomoc z Zachodniej Europy i Ameryki. Oblicza się, że w latach 1945- 1950 za pośrednictwem Caritas przekazano środki w wysokości niemal 20 mln dolarów.

Rok 1950 stanowi kolejną cezurę w historii Caritas. 30 stycznia tego roku biskupi i administratorzy apostolscy spotkali się w Krakowie i rozwiązali Związek Caritas. Była to odpowiedź na utworzenie przez władze Polski Ludowej Zrzeszenia Świeckich Katolików Caritas. Aparat komunistyczny przejął wszystkie placówki wychowawcze i oświatowe oraz medyczne i opiekuńcze. Księżom-patriotom polecono stworzenie przymusowych zarządów Caritas, a działalność charytatywną obłożono 65% podatkiem. Na to Episkopat nie mógł się zgodzić. Odtąd Kościół swoją działalność charytatywną prowadził w parafiach oraz za pośrednictwem referatów dobroczynności przy biskupich kuriach.

W latach największego kryzysu gospodarki centralnie sterowanej to Kościół stał się główną instytucją rozprowadzającą pomoc napływającą z Zachodu. Przy kuriach, parafiach i klasztorach powstawały specjalne, często ukryte magazyny, w których gromadzono, a następnie rozdzielano żywność, odzież, odżywki dla dzieci czy leki. Szczególnie obfity strumień zagranicznego wsparcia zaczął płynąć po wprowadzeniu stanu wojennego. We Wrocławiu Arcybiskup Henryk Gulbinowicz utworzył Arcybiskupi Komitet Charytatywny, który był odpowiedzią na potrzeby tego okresu. Szczególna troską otoczono internowanych i ich rodziny, udzielając im pomocy prawnej i wsparcia materialnego. Od roku 1986 zaczęły powstawać parafialne zespoły charytatywne, o których tworzenie apelowali biskupi. Od drugiej połowy lat osiemdziesiątych XX w. zaczęły się pojawiać wezwania do dzielenia się z krajami bardziej potrzebującymi. Miał być to gest solidarności i wyrażenie wdzięczności za wieloletnią pomoc Zachodu. Organizowano zbiórki środków dla głodujących w Etiopii, dzieci z Czarnobyla czy dla ofiar trzęsienia ziemi w Armenii. Sytuację zmieniły przemiany ustrojowe w Polsce.