Początki Caritas przypadają na czas poprzedzający wybuch pierwszej wojny światowej, kiedy to działalność charytatywna Kościoła katolickiego posiadała już bogate formy organizacyjne. Wówczas obserwuje się żywy rozkwit działalności charytatywnej, przy jednoczesnym dążeniu do zapewnienia jej właściwych podstaw teoretycznych i światopoglądowych.

Odpowiedzią Kościoła katolickiego było powołanie na przełomie XIX i XX wieku organizacji dobroczynnej o nazwie Caritas. Sama nazwa pochodzi od łacińskiego słowa carus i oznacza drogi, kochany, szanowany, miłujący, pełen miłosierdzia. Jest to również tłumaczenie nowotestamentowego słowa agape, które w czasach pierwszych chrześcijan oznaczało w praktyce wspólnotę stołu z ludźmi biednymi i ubogimi. W poszczególnych państwach zaczęto powoływać krajowe centrale tej organizacji, by nadać działalności charytatywnej Kościoła właściwy sens, profil i kierunek działania.

Pierwsze stowarzyszenia Caritas powstały w Niemczech w 1897 roku w Essen i w Monachium. We wrześniu tegoż roku L. Werthmann (minister sprawiedliwości) założył związek Caritas dla katolików w Niemczech z siedzibą we Freiburgu.

Następna krajowa Caritas powstała w roku 1900 na terenie Austrii. Jej zadaniem było działanie na rzecz biednych, opuszczonych, samotnych i chorych ludzi. Zasłynęła przede wszystkim z prowadzenia licznych domów opieki dla osób starszych oraz ze świadczenia pomocy najbiedniejszym.

Potrzeba ściślejszej współpracy pomiędzy krajowymi Caritas przyczyniła się do powołania na Kongresie Eucharystycznym w Amsterdamie w 1924 roku, międzynarodowej centrali Caritas Catholica, która w roku 1951 została przekształcona w Caritas Internationalis w randze sekretariatu z siedzibą w Rzymie.

Tradycje działalności charytatywnej w Polsce sięgają początków przyjęcia wiary chrześcijańskiej. Wówczas ośrodkami pomocy najuboższym były między innymi dwory biskupie, zakony i osoby prywatne. Do “rozkwitu” działalności dobroczynnej na terenie Polski przyczyniły się również postanowienia Soboru Trydenckiego. Od tego czasu zakładano liczniejsze szpitale i przytułki w parafiach lub przy klasztorach, a za ich utrzymanie odpowiedzialni byli biskupi i duchowieństwo.

15 stycznia 1915 r. biskup krakowski Adam Stefan Sapieha powołał do istnienia Krakowski Biskupi Komitet dla Dotkniętych Klęską Wojny. Głównym celem Komitetu było pozyskiwanie środków materialnych i niesienie pomocy ludności Galicji i Królestwa Polskiego.

Po zakończeniu działań wojennych, w koordynacji zaczyna przodować Poznań, jako ówczesna siedziba Prymasa Polski. W 1917 r. reaktywowano tam działalność Związku Towarzystw Dobroczynnych “Caritas”, którego głównym zadaniem było niesienie pomocy rodakom z kresów wschodnich.

Rok 1929 to kolejna data w historii Caritas. W miejsce Związku Caritas, powołano w Poznaniu “Instytut Caritas”, który stał się centralą ogólnokrajową. Instytut obejmował patronatem i organizował Dni a później Tygodnie Miłosierdzia. Reprezentował również Caritas krajowy wobec władz państwowych i Caritas Catholica. Wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 r. spowodował przerwanie dalszej działalności Instytutu Caritas oraz realizację zamierzonych projektów.

Po wojnie Krajowa Centrala Caritas, powołana na Konferencji Episkopatu Polski w Częstochowie, szybko tworzy sprawną i funkcjonalną strukturę organizacyjną. W roku 1946 Związek Caritas obejmował opieką 1771 zakładów. Współpraca z Ministerstwem Zdrowia przyczyniła się do zorganizowania opieki zdrowotnej w ośrodkach wiejskich, szczególnie poprzez zakładanie i wyposażanie ośrodków zdrowia w sprzęt medyczny i lekarstwa.

Dotkliwym ciosem dla działalności duszpasterskiej Kościoła w Polsce okazała się likwidacja “Caritas”. Tym działaniom towarzyszyła zakrojona na szeroką skalę akcja terroru, prowadzona przy pomocy procesów pokazowych nagłaśnianych przez środki masowego przekazu. Represje spotykały również osoby i ugrupowania zaangażowane w działalność Caritas. Władze komunistyczne stosowały tzw. urzędowe rozmowy, prowadziły masowe aresztowania, przesłuchiwały tzw. podejrzanych przez rozsiewanie w różnych środowiskach plotek i “informacji”, mających na celu zastraszenie społeczeństwa. Starsi kapłani, ulegający najczęściej szantażowi wstępowali do ugrupowania “Księży Caritasu”, które miało na celu rozbicie jedności Kościoła, a w przyszłości do oderwania Kościoła polskiego od Stolicy Apostolskiej.

W wyniku decyzji władz komunistycznych w 1950 roku przestała istnieć Krajowa Centrala Caritas. Majątek tej organizacji upaństwowiono i przekazano Zrzeszeniu Katolików Świeckich “Caritas” – instytucji finansowanej i kontrolowanej przez Polską Rzeczpospolitą Ludową. Instytucja ta nigdy nie uzyskała aprobaty i poparcia ze strony władz Kościoła katolickiego w Polsce. 30 stycznia 1950 r. zebrani w rezydencji kard. Adama Sapiehy wszyscy ordynariusze diecezji rozwiązali Związek “Caritas”.

Likwidacja Krajowej Centrali Caritas była aktem politycznym skierowanym we wszelkie przejawy życia Kościoła w Polsce.

Poczynania władz państwowych nie zahamowały rozwoju działalności dobroczynnej Kościoła w Polsce, zmusiły jednak do jej przeorientowania na duszpasterstwo parafialne.

Na Dolnym Śląsku Caritas powstaje w październiku 1945 r., kiedy to administrator apostolski ks. infułat Karol Milik powołał związek “Caritas”. Jego działalność rozpoczyna się od rozdzielania darów na stacji kolejowej w Brochowie dla tysięcy repatriantów.

Pierwszym dyrektorem Caritas zostaje ojciec Marian Pirożyński, redemptorysta, a jego biuro mieści się przy pl. Katedralnym 11/12.

Na początku 1946 r. administrator apostolski poleca zorganizować parafialne związki “Caritas”. W ciągu dwóch miesięcy powstaje 58 Parafialnych Caritasów, w tym 11 na terenie Wrocławia. Do końca 1946 r. Związek Diecezjalny Caritas obejmuje swą opieką około 75 tysięcy ludzi. Ówczesny Caritas prowadzi: 97 domów starców, 54 szpitale, 50 ośrodków zdrowia, 41 przedszkoli, 14 żłobków, 11 kolonii letnich, 10 internatów, 2 świetlice, 6 półkolonii.

Tę piękną akcję charytatywną, podobnie jak na terenie całego kraju, także i na Dolnym Śląsku, niszczy rząd Polski Ludowej.

W następnych latach totalitaryzmu rolę “Caritas” pełni referat dobroczynności Kurii Arcybiskupiej, gdyż tylko taka forma działalności akceptowana jest przez władze komunistyczne. Kierownikami duszpasterstwa byli kolejno księża: Aleksander Oberc, Juliusz Bolek oraz Władysław Bochnak.

Coraz większe zubożenie ludności, brak towaru w sklepach, wprowadzenie stanu wojennego powodują, że Kościół Wrocławski musi podjąć wezwanie chwili także w dziedzinie miłosierdzia. Z inspiracji Metropolity Wrocławskiego, kard. Henryka, zostaje ustanowiony Arcybiskupi Komitet Charytatywny.

Kolejnym krokiem pomocy potrzebującym jest utworzenie z inicjatywy ks. kardynała Wrocławskiego Towarzystwa Opieki nad Więźniami, które zajmuje się organizacją pomocy materialnej więźniom oraz kontaktem z ich rodzinami.

Ksiądz Kardynał przyczynia się również w dużym stopniu do powstania Towarzystwa św. Brata Alberta. W roku 1993 obejmuje Towarzystwo swoim patronatem i udziela pomocy materialnej.

Należy tu także wspomnieć o zaangażowaniu Metropolity Dolnośląskiego w pomoc dla służby zdrowia. Nie da się zliczyć ani tym bardziej przeliczyć na złotówki darów zagranicznych między innymi od Caritas Niemieckiej, Kirche in Not, Renovabis, które z jego inicjatywy i czasem na skutek długotrwałych starań trafiają do szpitali dolnośląskich w postaci aparatury medycznej i leków.